Vier stippen op hun vuist: Stip it! De move tegen pesten. Hiermee heeft jongerenzender Ketnet de voorbije jaren honderdduizenden Vlaamse kinderen uit lagere en secundaire scholen bewust gemaakt van het gevaar van pesten en uitsluiting. En dat werkt. Vraag om het even welk kind wat pesten is, en het weet perfect dat het niet mag en wat het moet doen om het te vermijden. Als de jeugd het kan, waarom dan niet de bedrijfswereld?

STIP 1 - Het probleem erkennen

Laten we even naar de cijfers kijken. Via onze Sensor-bevraging (analyse in samenwerking met professor Guy Notelaers), die het psychosociaal welzijn in kaart brengt, hebben we over enquêteresultaten van meer dan 25.000 medewerkers uit de bedrijfswereld. Er zijn nog veel meer data beschikbaar, maar we werken enkel met volledige, correct ingevulde antwoordlijsten. We meten pesten aan de hand van diverse parameters en die geven we nog een specifieke weging. Daaruit blijkt dat 4% van de medewerkers echt gepest wordt, en nog eens 14,5% soms of bijna nooit.

Wat valt er nu op aan onze cijfers? We zien dat jongere medewerkers 3 keer vaker aangeven dat ze gepest worden dan oudere. Mogelijke reden voor deze vaststelling is dat nieuwkomers in veel bedrijven een soort inwijdingsritueel moeten ondergaan. Sommigen ervaren dit als pesten. Ook medewerkers met een lager opleidingsniveau melden vaker pestgedrag dan medewerkers met een bachelor of universitair diploma. En tijdens nachtdiensten zijn er ook dubbel zoveel rapporteringen over pesten ten opzichte van dagdiensten. Wellicht omdat de hiërarchische (en sociale) controle ’s nachts minder is dan overdag.

STIP 2 - Pesten herkennen

Er bestaat een wettelijke definitie van pesten. Pesterijen op het werk worden gedefinieerd als ‘meerdere gelijkaardige of uiteenlopende onrechtmatige gedragingen, buiten of binnen de onderneming of instelling, die plaats hebben gedurende een bepaalde tijd en die tot doel of gevolg hebben dat de persoonlijkheid, de waardigheid of de fysieke of psychische integriteit van een persoon bij de uitvoering van het werk wordt aangetast, dat zijn betrekking in gevaar wordt gebracht of dat een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd dat zich inzonderheid uit in woorden, bedreigingen, handelingen, gebaren of eenzijdige geschriften.

Zelf zou ik het durven vereenvoudigen tot ‘herhaaldelijk negatief gedrag’. Het kan starten met kleine incidenten zoals het verstoppen van een brooddoos of van bureaumateriaal. Eenmalig of afzonderlijk lijken die acties niet erg, maar het geheel van incidenten en de herhaling van verschillende gedragingen zorgen ervoor dat mensen het wel als ernstig en negatief gaan ervaren. Uiteindelijk kan pesten resulteren in het isoleren en uitsluiten van mensen tot verbaal pestgedrag.

Er zijn vier fasen in de escalatie van pestgedrag. Eerst gebeurt het subtiel (zelfs het doelwit kan de gedragingen moeilijk duiden), maar daarna gaat de pester directer te werk, met openlijke aanvallen of vernederingen. In de derde fase krijgt het slachtoffer het ook moeilijker om zich te verdedigen tegen de pester en in de laatste fase ten slotte gaat de dader het slachtoffer quasi helemaal sociaal isoleren.

In die laatste fase kan er dan nog bijkomen dat ze een tweede keer ‘slachtoffer’ zijn. Het is immers mogelijk dat door het pestgedrag mensen niet meer kunnen functioneren op het werk zoals het hoort. Als de organisatie dan niet beseft dat die persoon niet goed functioneert omwille van pestgedrag en dus niet omwille van andere redenen, kan het zijn dat er voorbarige conclusies worden getrokken. In sommige gevallen leidt dit uiteindelijk zelfs – onterecht dus – tot ontslag.

STIP 3: Wat moeten bedrijven dan wel doen?

Al bedrijf is het van cruciaal belang dat je een preventief welzijnsbeleid hebt. En dat begint op het hoogste niveau. Zorg in eerste instantie dat het duidelijk is wat wel en niet getolereerd wordt. Leid daarna jouw hiërarchische lijn op in het herkennen van signalen van pestgedrag. En leer hen ook de vaardigheden aan om hier mee om te gaan. Tot slot moeten ze zelf ook het goede voorbeeld geven.

Bij de medewerkers gaat het in eerste instantie om het sensibiliseren. Net zoals de move tegen pesten voor de jeugd, moet je hen informeren. Dat kan bijvoorbeeld door workshops in te voeren over pesten en grensoverschrijdend gedrag. Wat kan je eraan doen? Hoe herken je de signalen en hoe wijs je een collega op “ongepast” gedrag (zonder zelf mikpunt van spot te worden)? Dat zijn vragen waarop elke medewerker het antwoord zou moeten kennen. Zorg ook dat de acties voldoende zichtbaar zijn in het bedrijf, met affiches, mailings, enzovoort. Zo zorg je voor bewustwording en maak je het thema bespreekbaar.

En als het toch gebeurt: pak het stevig in handen, laat het niet sluimeren. Want dan kan het escaleren. Als het escaleert, vergeet dan niet dat je een beroep kan doen op je preventieadviseur psychosociale aspecten.

STIP 4: Wees als medewerker niet gewoon een getuige

Voor kinderen vinden we het normaal dat er een manifest tegen pesten is en dat de openbare omroep zich engageert. Voor volwassenen vinden we dat minder evident. We gaan er te snel van uit dat elke volwassene zich kan weren. Maar dat is niet zo. Iedereen is anders en naargelang de context en het moment reageert iedereen dus ook anders.

Als je jezelf niet zo goed voelt in een bepaalde situatie, probeer dit dan te bespreken met de betrokken collega. Merk je dat dat niet lukt, dan is de meest logische stap om het pestgedrag te melden aan jouw directe leidinggevende. als dat niet lukt, praat dan met de interne vertrouwenspersoon, als die aangeduid is, of met de preventieadviseur psychosociale aspecten.

Jammer genoeg merken we in de praktijk op dat de meeste mensen te lang wachten alvorens hulp in te roepen. Vaak zitten zij daarom al in de laatste fase. Ze zoeken eerst zelf naar oplossingen, maar merken dan op een gegeven moment dat ze niet meer kunnen. Soms kroppen ze het op om pas veel later, als ze ook al van werk veranderd zijn, ermee naar buiten te komen. Je ziet dat trouwens ook naar voor komen in de hele #MeToo-beweging.

Als je als collega merkt dat de sfeer vermindert, wees dan niet gewoon een getuige van het pestgedrag, maar zorg ervoor dat dit niet het nieuwe normaal wordt op de werkvloer. Laat het aan de pester weten dat dit niet normaal is. En laat ook aan het slachtoffer weten dat hij steun kan krijgen en niet alleen staat.

Een laatste tip die ik nog wil meegeven: aanvaard dat iedereen anders is. Collega’s zijn in eerste instantie collega’s waarmee je in een werksituatie professioneel moet overeenkomen. Maar dat betekent niet dat zij automatisch ook je beste vrienden moeten zijn.

Mogen we op jouw vier stippen rekenen?