Omgaan met het onbekende doe je als ondernemer zo

Als innovatieve ondernemer word je voortdurend geconfronteerd met onbekende variabelen. Toch bestaat er niet zoiets als ‘het onbekende’. In dit artikel ontdek je drie verschillende vormen waarin deze onzekerheden zich manifesteren en hoe je die inzichten succesvol kan inzetten. Want door deze juist te benoemen, zal je jezelf ook beter kunnen beschermen tegen mogelijke valkuilen.

Ondernemers moeten kunnen omgaan met de onzekerheden van het onbekende. Een groot woord dat al even vaag is als het aanvoelt. Als je het woord onder de loep neemt, valt op het hier eigenlijk louter om een ontkenning gaat van wat we wél kennen: het voorvoegsel ‘on-’ zegt wat het niét is. Maar wat is het dan wel? En hoe ga je ermee om?

Zo leer je het onbekende benoemen en begrijpen

In plaats van onzekerheden en onbekende variabelen zonder meer te proberen aanpakken, is het daarom van cruciaal belang dat je als ondernemer inziet wat ‘het onbekende’ nu eigenlijk inhoudt. Net door het onbekende juister te benoemen, zal je merken dat je heel wat onzekerheden efficiënter gaat kunnen aanpakken.

• Benoemen houdt in dat je het onbekende een naam geeft, dat betekent nog niet dat je begrijpt wat dat precies is.
• Begrijpen betekent dat je het kan doorgeven. In zijn basisvorm is dat een gevoel en dat kan je niet altijd benoemen.

Juist het onderscheid tussen begrijpen en benoemen laat toe om een matrix op te stellen en de drie vormen van het onbekende te benoemen:

1. Intuïtie is wat we niet benoemen, maar wel kunnen begrijpen.
2. Oproep is wat we wel kunnen benoemen, maar niet begrijpen.
3. Vinding is het diepe onbekende, wat we niet kunnen begrijpen of benoemen.

Intuïtie krijg je door ervaring – je buikgevoel, zeg maar. Het kan kennis worden als het lukt om dat uit te leggen, anders blijft het gewoon intuïtie. Intuïtie kan je net zoals kennis leren door meesterschap. Je ziet het duidelijk bij sport, artistieke vaardigheden en vakmanschap. In die gevallen is er beperkte scholing, daarna leidt veel oefenen tot meesterschap. Met andere woorden, oefening baart kunst.

De oproep is wel te benoemen in duidelijke taal, maar nu is het de uitdaging om deze te begrijpen. Oproep is als het inverse van intuïtie. Bij intuïtie is het van binnenuit bekend, bij oproep is dat van buitenaf. Anders gezegd, intuïtie is concreet en een oproep is abstract.

Maatschappelijke, organisatorische en persoonlijke oproepen

Oproep gaat over mobiliseren en cultiveren. Denk bijvoorbeeld aan de Europese roep om een ‘new green deal’ die ons tot een duurzame economie moet brengen. Dat is een duidelijke externe, maatschappelijke oproep die ons aanzet om elk vanuit onze eigen interne mogelijkheden mee te bouwen aan dit verhaal.

Maar ook op kleinere schaal zien we duidelijke voorbeelden van oproepen. Bijvoorbeeld op de werkvloer: een bedrijfscultuur is het resultaat van een externe oproep naar de groep toe. Als dan bijvoorbeeld een CEO beslist om een nieuwe richting in te slaan, dan wordt er via een nieuwe oproep (change management) een cultuurverandering ingezet.

Change management gaat over het implementeren van passieve kennis die buiten de bedrijfsmuren wel bestaat, maar nog niet leeft binnen de organisatie. Het gaat met andere woorden over een abstracte oproep die geconcretiseerd moet worden op de werkvloer.

En net daar loopt het vaak fout wanneer er te veel gefocust wordt op de nieuwe regels, en te weinig op de feitelijke cultuurverandering waarbij elk lid van de groep zichzelf moet mobiliseren. Anders gezegd: groeien door te leren. En zo zien we een verschuiving van passieve naar actieve kennis.

• Passieve kennis is het soort kennis dat elders in onze cultuur begrepen wordt, maar persoonlijk nog abstract is. Denk bijvoorbeeld aan een vreemde taal die je wel verstaat, maar zelf nog niet actief kan gebruiken.
• Actieve kennis is wat je door voldoende leren ontwikkelt. Zo verschuif je van abstract naar concreet en met dat begrijpen kan je nu actie nemen. Bijvoorbeeld de gememoriseerde kennis de avond voor een examen.

Oproepen als drijfveer voor innovatie

Net zoals bepaalde intuïtie moeilijk te benoemen is, zien we dat bepaalde oproepen moeilijk te begrijpen zijn. Toch is dat onafhankelijk van het systemische achter deze onbekenden. Kijken we even naar historische voorbeelden.

In 1964 suggereerden Peter Higgs en zijn collega's dat massa gecreëerd wordt door een energieveld. Dat was handig voor de berekeningen, maar was het ook waar? De stelling impliceert dat er een deeltje zou bestaan dat nog nooit waargenomen was. Zo verschuift de oproep van de exacte wetenschappen naar de toegepaste wetenschappen, wat leidt tot een grote mobilisatie van mensen en middelen.

Uiteindelijk zou pas in 2012 een deeltjesversneller krachtig genoeg zijn om aan te tonen of de theorie overeenkomt met de praktijk. Het is dus voor een halve eeuw een oproep geweest voor we de mogelijkheid hadden om er kennis van te maken: iets wat ze zowel kunnen begrijpen als benoemen.

In de exacte wetenschappen is het onderscheid tussen labo en de wereld strikt gescheiden, dat is in de humane wetenschappen anders. Daar is de wereld een levend labo.

Kijken we bijvoorbeeld naar de kritiek van Karl Marx en zijn collega’s op het kapitalisme. De mobilisatie die gebeurde met het communistische staatsstructuur had grote humanitaire problemen. Het concreet model van communisme is opgeborgen, maar de abstracte oproep om een duurzame economie en het verkleinen van de ongelijkheid is nog springlevend. We begrijpen (nog) niet hoe we dat begrip kunnen omzetten in concrete realiteit.

Vinding is de verschuiving van hebben naar zijn

Het lijkt paradoxaal, maar zelfs het diepere onbekende zal zeer systematisch zijn. Vinding ontstaat namelijk uit het spanningsveld dat tussen binnen (intuïtie) en buiten (oproep) ontstaat. Bij oproep en intuïtie spring je van het onbekende naar deels bekend waardoor je nog houvast hebt. Bij vinding gaat het vooral over leren loslaten.

Vinding gaat niet over meesterschap hebben, maar over meester zijn. De verschuiving van ‘hebben’ naar ‘zijn’ is daarbij de essentie. Zolang jij de relatie maakt is het ‘hebben’, maar pas als je begrijpt hoe het subject jou creëert komt je aan ‘zijn’.

Bijvoorbeeld in de sport. Bij balspelen krijg je zo de verwoording ’eerst heb je de bal, dan ben je de bal’. Bij watersport word je één met het water. Lopers kennen het als een runners high wanneer ze één worden met de weg.

Ook bij artistieke vaardigheden hoor je ook zulke uitdrukkingen. Een meesterbeeldhouwer kan bijvoorbeeld lang naar een steen kijken, want het beeldhouwwerk zit al in de ruwe steen.

Hoe vinding voor ondernemers tot counterculture leidt

Door oproep en intuïtie kort te sluiten krijg je vonken. Dat is exact wat we bedoelen met een aha-beleving. Nu kan je daar uit twee richtingen op komen. Als je sterk gericht bent op een oproep ontwikkel je als onderzoeker. Als je sterk werkt vanuit intuïtie dan ontwikkel je als ondernemer.

Als onderzoeker ontwikkel je een authentieke intuïtie die sterk verschilt van wat in de maatschappij leeft – zo sterk dat het voor een buitenstaander contra-intuïtief aanvoelt. De ondernemer, daarentegen, maakt de omgekeerde beweging.

Ondernemers streven ernaar om hun authentieke intuïtie verstaanbaar te maken, wat vaak leidt tot een eigenzinnig verhaal. Die verhalen krijgen dan een eigen leven dat ingaat tegen de bestaande cultuur. Het resultaat? Een counterculture.

Uitzonderlijke innovators zien we vaak tegen hun eigen markt ingaan. Toch is wat ze brengen net wat de klant wil, ook al kan het best zijn dat die klant dat zelf nog niet beseft. Na een eventuele periode van weerstand door de opiniemakers van die markt en met het enthousiasme van early adopters, zie je de markt helemaal omslaan.

Dit gaat trouwens veel verder dan economisch innovatie. Denken we aan politieke innovatie dan zien we een staatsleider die tegen het populisme ingaan en met dat handelen de bevolking verheft. Het proces is wel hetzelfde: eerst weerstand, dan doorbraak.

Vinding en het collectief bewustzijn van een groep

De indruk kan bestaan dat vinding enkel toegankelijk is voor een kleine groep van uitzonderlijk getalenteerde mensen. Vinding lijkt vreemd, maar is in feite toegankelijk voor velen – mits begeleiding. Maatschappelijk moeten we echter vaststellen dat ons huidige onderwijs niet gericht is om vinding aan te leren. Mensen die vinding ontwikkelen zijn (momenteel) dus autodidact.

Als onderzoeker en ondernemer ben je met vinding in de maatschappij bezig en dan is er ook een grote mobilisatie. Keren we terug naar persoonlijke ontwikkeling, dan gaat het over weerstand die bij je zelf zit. Mobilisatie is niet meer dan die weerstand los te laten, dat zorgt voor een doorbraak.

Persoonlijke weerstand is er vaak zonder dat je het beseft. Het helpt als je in dialoog gaat met jezelf, maar zelfs dan kan je jezelf veel wijsmaken. Met begeleiding van psychologen en door bepaalde methodes kan je dat probleem verminderen.

Het meest toegankelijk voor vinding is de groep. Hier is er enige mobilisatie, maar nu is de dialoog gegrond. Zo heb ik een workshop ontwikkeld om het collectieve bewustzijn van een groep naar boven te brengen. Het resultaat is een soort collectieve aha-beleving: deelnemers (h)erkennen wat ze eigenlijk intuïtief al wisten, maar nooit als groep benoemd hadden.

Hoe meer dit geoefend wordt – hoe bewuster leden in de groep staan. Stap voor stap vindt de groep zijn eigen authenticiteit en zo wordt de groep meer autonoom en innovatief.

Vermijd deze valkuilen als ondernemer

Zo zie je maar: zeg niet zomaar ‘het onbekende’ tegen de drie verschillende versies ervan. Door ze juist te benoemen, zal je jezelf ook beter kunnen beschermen tegen de valkuilen.

Mogelijk heb je een oproep, maar bezit je de gegronde intuïtie? Zoek een werkplek op waar je kan oefenen. Dat is bijvoorbeeld waarom er voor programmeren initiatieven als CoderDojo bestaan, waarom je Fablabs hebt om techniek te trainen en waarom coaches samenkomen in meetups om nieuwe methodes uit te proberen.

Mogelijk bezit je een gezonde portie intuïtie, maar heb je de illusie dat er geen oproep voor je is. Wat zegt je innerlijke stem? Als die stil is geworden, zoek dan hoe je die weer aan de praat krijgt. Dat is overigens makkelijker gezegd dan gedaan.

Of misschien zit je als ondernemer nu in een groeifase, de valkuil hier is denken dat je de flow nu hebt. Hebben is maar de eerste stap, de uitdaging is om die flow te zijn. Door los te laten zal de flow in synchroniciteit komen.