Vlaanderen besteedt jaarlijks 30 tot 40 miljard aan overheidsaankopen. Een gigantische markt die veel start-ups, scale-ups en kmo’s links laten liggen. Het Programma Innovatieve Overheidsopdrachten wil daar verandering in brengen, legt projectverantwoordelijke Veerle Lories uit. “De overheid wil haar enorme koopkracht inzetten als katalysator voor innovatie. Jonge ondernemingen kunnen daar een sleutelrol in spelen.”
Tussen de overheid en de start-ups, scale-ups en zelfs de meeste kmo’s gaapt een diepe kloof. De jonge ondernemingen gaan ervan uit dat overheidsopdrachten geen spek voor hun bek zijn. Te strenge eisen, te ingewikkelde bestekken, procedures die te veel van hun kostbare tijd vergen. Zo laten ze wel een geweldig interessante markt aan zich voorbijgaan, want met aanbestedingen die jaarlijks goed zijn voor 30 tot 40 miljard euro zijn de verschillende overheden in Vlaanderen big spenders.
“Maar het is tweerichtingsverkeer”, benadrukt Veerle Lories. “De overheidsaankopen bieden jonge, innovatieve bedrijven heel wat opportuniteiten. Maar omgekeerd kunnen die innovatieve start-ups, scale-ups en kmo’s de overheid ook helpen om sneller en diepgaander te innoveren. Iedereen heeft er belang bij dat we die kloof dichten.”
Van composietbruggen tot de Vlaamse Infolijn
De naam zegt het al: het Programma Innovatieve Overheidsopdrachten wil overheidsaankopen heroriënteren. Naar innovatieve oplossingen. Naar nieuwe producten en diensten, maar evengoed nieuwe manieren van werken of organiseren, zegt Veerle Lories. “Het programma spoort aan om ook onderzoek en ontwikkeling aan te kopen. Of om producten of diensten aan te kopen die nieuw zijn op de markt en nog validatie vereisen.”
De experts die de overheidsaankopen doen, zijn nog vaak risico-avers. Ze zijn niet tégen innovatieve oplossingen, maar kiezen vaak voor gekende oplossingen omdat ze dan zeker zijn van de uitkomst
“Niet elke overheidsopdracht kunnen we innovatief aanpakken. Om grote infrastructuurwerken aan te pakken ga je niet op zoek naar jonge, innovatieve start-ups. Dan heb je ervaren bedrijven nodig, met het track record en de draagkracht om zon grote projecten binnen de afgesproken timing tot een goed einde te brengen. Maar om de dienstverlening van de overheid te digitaliseren of om nieuwe oplossingen voor de energietransitie te laten ontwikkelen, zijn jonge ondernemingen met creatieve, innovatieve ideeën wel een enorme meerwaarde voor de overheid.”
“ De projecten waarmee we aan de slag gaan, zijn zeer divers. Zo werken we samen met De Vlaamse Waterweg die in Brugge net de grootste composietbrug ter wereld gebouwd heeft. En met de Vlaamse Infolijn – inlichtingen via een telefoonlijn – willen we experimenteren met artificiële intelligentie en spraakherkenning om de operatoren te ondersteunen bij het beantwoorden van vragen van burgers .”
Risico’s durven nemen
Overheidsopdrachten innoveren doe je niet van vandaag op morgen. Aan beide kanten – opdrachtgever en uitvoerder – moeten de vooroordelen stap voor stap gesloopt worden, zegt Veerle Lories. “De experts die de overheidsaankopen doen, zijn nog vaak risico-avers. Dat is logisch. Of het nu om de Vlaamse overheid, om de provincies of om de lokale besturen gaat, ze werken met publieke middelen en ze kunnen elke euro maar één keer uitgeven. Dat maakt hen extra voorzichtig. Ze zijn niet tégen innovatieve oplossingen, maar op het einde van de rit kiezen ze toch vaak voor gekende oplossingen. Omdat ze dan zeker zijn van de uitkomst.”
“Daarom financieren we vanuit het PIO 50 procent van de aankoop. Zo verkleinen we het risico, en durft de aanbestedende overheid het aan om eens iets nieuws te proberen. Zonder experiment geen innovatie. Het is eigen aan innovatieve oplossingen dat je nooit 100 procent zeker bent van de uitkomst. Maar als ze werken, zet je plots niet één, maar twee stappen vooruit.”
Door de ogen van de kmo
De overheid neemt ook maatregelen om de drempels voor jonge, innovatieve bedrijven weg te nemen. “Start-ups denken zelden aan de overheid als klant. Daarom maken we intensief gebruik van netwerken, organisaties, acceleratoren,… die goed ingeburgerd zijn in die community. Denk maar aan Vlaio, Agoria, Imec, clusters en bedrijfsnetwerken,…Ze brengen de mogelijkheden van ons programma onder de aandacht en zetten de overheid op de radar van jonge, innovatieve bedrijven.”
We kijken met de ogen van een kmo naar onze bestekken en aanbestedingsprocedures. Het is dus heus niet zo ingewikkeld als je denkt!
“We betrekken de bedrijven ruim op voorhand bij de voorbereiding van de bestekken via open marktconsultaties. Alle geïnteresseerde bedrijven kunnen tijdens deze workshops en events aangeven wat hun mogelijkheden zijn en welke innovaties in hun bereik liggen.”
“We kijken daarnaast met de ogen van een kmo naar onze bestekken en aanbestedingsprocedures. Daarom hebben we ook aan de modelbestekken gesleuteld. Voor de kleinere opdrachten hebben we ze sterk vereenvoudigd. Ze begonnen vaak met pagina’s vol juridische bepalingen en vereisten. Nu beginnen ze met een duidelijke beschrijving van de opdracht. We waken er ook over dat we de kandidaten voldoende tijd geven en dat ze hun beknopte offertes omstandig mondeling kunnen komen toelichten, eerder dan lange uitgeschreven offertes te verwachten.”
“Tenslotte is het een populair misverstand dat intellectuele eigendomsrechten bij de overheid terechtkomen. Dat klopt niet. We maken daar heldere afspraken rond, waarbij de overheid gebruiksrecht krijgt, maar de ontwikkelaar zijn innovatief product zélf kan commercialiseren.”
Ruim de helft van de opdrachten naar jonge, innovatieve bedrijven
Het Programma Innovatieve Overheidsopdrachten werpt zijn vruchten af, merkt Veerle Lories. “We zijn nu een dikke twee jaar bezig. Op onze marktconsultaties komen steeds meer bedrijven af. En als we naar de afgeronde aanbestedingen kijken, dan zien we dat 11 van de 20 opdrachtnemers start-ups, scale-ups of kmo’s zijn. Jonge, innovatieve bedrijven halen dus meer dan de helft van de opdrachten binnen.”
“We hopen dat die projecten nu als katalysator kunnen fungeren. Dat ze ook andere departementen en andere overheden inspireren om in zee te gaan met jonge ondernemingen. In Antwerpen werkt Digipolis, de IT-aankoopcentrale van de stad, al langer samen met start-ups. Op Vlaams niveau zie je dat organisaties als de VDAB en de VRT ook als incubator fungeren en kansen geven aan innovatieve ondernemingen. Als we de maatschappelijke uitdagingen die in sneltreinvaart op ons afkomen tot een goed einde willen brengen, zullen we hoe dan ook de handen in elkaar moeten slaan.”
Wil je weten welke opportuniteiten overheidsaankopen bieden aan jonge, innovatieve bedrijven? Wil je als innovatieve start-up, scale-up of kmo de overheid ook helpen om sneller en diepgaander te innoveren? Ga dan naar de website van het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie.
