Afval bestaat niet. Tenminste, niet in de wereld van Bruno De Maeyer en zijn team bij sociale onderneming NEKTARI. Wat velen als waardeloos bestempelen, ziet hij als onontgonnen potentieel. Een kapotte schoen? Een gebruikte diabetessensor? Operatiedoeken uit ziekenhuizen? Voor NEKTARI is het allemaal waardevolle grondstof. Met een wendbare organisatie en een scherpe visie op duurzaamheid, bouwt hij aan een economie die tegelijk sociaal én circulair is. "Wij zijn op zoek gegaan naar welke niche-afvalstromen we kunnen isoleren aan de bron en zo zuiver mogelijk kunnen houden, om ze hoogwaardig terug in de industrie af te zetten."

De mens achter de circulaire missie

Bruno lacht warm wanneer hij spreekt over de toekomst van duurzaam ondernemen. Niet met het naïeve optimisme van een idealist, maar met de overtuiging van iemand die dagelijks bewijst dat sociaal ondernemen en winstgevendheid elkaar perfect kunnen aanvullen. Als drijvende kracht achter NEKTARI, een sociale onderneming met 760 medewerkers, streeft hij naar een model dat de grenzen tussen het creëren van maatschappelijke waarde en economische haalbaarheid doet vervagen.

"Onze ambitie is een impactvolle bijdrage te leveren aan het sociaal en economisch weefsel in de samenleving," vertelt Bruno. "We werken vraaggestuurd en oplossingsgericht naar alle stakeholders in die samenleving. Als bedrijven of overheden bepaalde behoeften hebben aan initiatieven rond specifieke onderwerpen, dan gaan wij vanuit onze maatschappelijke kerntaak nadenken hoe we daar een bijdrage aan kunnen leveren."

Die aanpak heeft NEKTARI gebracht tot waar het nu staat: een organisatie met drie stevige pijlers - een maatwerkbedrijf voor tewerkstelling, zorgcampussen voor mensen met specifieke ondersteuningsnoden, en een tak gericht op horeca en vrije tijd. Binnen de pijler tewerkstelling werd de circuliare verwerking van diverse hoogwaardige reststromen ondergebracht in de circulaire hub.

Een totaal andere kijk op afval

Bruno neemt ons mee in zijn denkoefening: "Waar grote spelers in afvalverwerking focussen op kostenefficiëntie en daardoor vaak alles bij elkaar gooien, zoals een PMD-zak, is het resultaat meestal een laagwaardige onderstroom. Wij daarentegen trachten specifieke stromen aan de bron te isoleren of na ophaling uit te sorteren zodat ze als zuivere stroom na circulaire verwerking aan de industrie kunnen aangeboden worden."

Het is een aanpak die hem onderscheidt van de massa. "Grote afvalstromen zoals textiel - daar kunnen wij als sociale economie weinig in betekenen. De fast fashion industrie gaan we de eerste drie à vijf jaar niet veranderen en grote spelers spelers met meer financiële slagkracht zullen daar opstaan. Je hebt Fernand Huts in de haven van Antwerpen en Nederland met Rotterdam die de bakens rond chemische ververzeling van textiel verzetten. We moeten ons durven afvragen wat de toegevoegde waarde is om met subsidiegeld een infraroodcamera te installeren voor het onderscheiden van textiel, als slechts 15% herverkocht wordt in kringwinkels."

In plaats daarvan richt NEKTARI zich op kleinere, bijzondere afvalstromen waar ze écht het verschil kunnen maken. Met vijfentwintig medewerkers, ondersteund door een zestal deskundigen, hebben ze tal van succesvolle circulaire projecten opgestart.

Van afgedankt tot waardevol: de partners van NEKTARI

Een van de meest herkenbare partnerschappen is dat met Torfs, de bekende schoenenketen. "We hebben daar een schoenmakerij inclusief een meester-schoenmaker overgenomen, doelgroepmedewerkers opgeleid tot erkende schoenherstellers," legt Bruno uit. "We zijn nu aan het opschalen van vijftien Torfswinkels naar tachtig winkels, waar klanten schoenen kunnen binnenbrengen die via het distributie-netwerk van Torfs terug bij ons geraken en worden door NEKTARI hersteld en teruggebracht via het distributienetwerk van Torfs. De Schoenhersteldienst werd recent ook opengesteld voor de 700+ NEKTARI medewerkers en de 400 cliënten.”

Dit partnership illustreert perfect hoe circulariteit en business elkaar kunnen versterken. "Voor Torfs betekent het onderscheid maken in een harde concurrentiestrijd. Zij geven garanties op hun schoenen - als die binnen een of twee jaar kapot zijn, mogen klanten die terugbrengen voor kosteloze herstelling. Maar ze zien ook een businessmodel voor de toekomst, waarbij mensen in plaats van goedkopere schoenen elders te kopen, kiezen voor een degelijke schoen die veelvuldig hersteld kan worden."

* lees verder onder de foto

Schoenhersteldienst Torfs in samenwerking met het Nektari team

Een ander fascinerend voorbeeld is Labconsort, een startup gevestigd bij NEKTARI. "Zij nemen medische apparatuur over - autoclaves, centrifuges, loopbanden, robotarmen, dure printers, freezers - die normaal als elektrisch of elektronisch afval eindigt. Ze valideren en testen die opnieuw, om ze vervolgens in tweedehands- of leasecontracten terug ten dienste te stellen."

De wetgeving in bepaalde sectoren schrijft voor dat apparatuur na drie jaar moet worden vervangen, ongeacht de staat. Labconsort gaat daar tegenin door een tweede leven te geven aan deze vaak nog perfecte toestellen. "Met NEKTARI verzorgen we voor hen de logistiek, halen toestellen op, leveren arbeidskrachten die ze uit elkaar kunnen halen, testen, herverpakken en verzenden."

De gesloten lus als duurzaam businessmodel

Een rode draad door alle projecten is wat Bruno de "closed loop" noemt - een gesloten kringloop waar de producent betrokken blijft bij het einde van de levenscyclus van zijn product. "We geloven sterk in die closed loop, waar de producent die zelf met dat afval zit, er terug iets mee kan doen in zijn eigen waardeketen."

Ik geef een aantal voorbeelden:

Een eerste aanpak zien we bij SOFAR, een zetelproducent die circulaire zetels zo ontwerpt dat onderdelen perfect vervangbaar zijn. "De dag van vandaag bestaan zetels vaak uit plakhout en laagwaardige moussen, die geniet of geplakt worden. Als de hoes niet meer goed is, of een plank is doorgebroken, moet je de hele zetel weggooien," legt Bruno uit.

SOFAR ontwikkelde een concept waarbij het aluminium frame, de kussens en de leuningen uit afzonderlijke delen bestaan. "Als de kat de leuning heeft kapotgekrabt, haal je gewoon de hoes van de leuning, laat die herstellen of koopt enkel een nieuwe hoes voor die ene leuning, en klaar. Wil je na twee jaar in plaats van een witte zetel een bruine, dan bestel je nieuwe hoezen – het frame en de moussen kunnen perfect hergebruikt worden."

NEKTARI verzorgt voor SOFAR de zogenaamde 'return logistics' - als een aluminium frame of kussen hersteld moet worden, zorgen zij voor het transport en herstel. Ze maken ook deel uit van een project dat de levenscyclus van zetels en stoffen traceerbaar maakt. "Als consument weet je: deze zetel is al vier keer gebruikt geweest bij deze toepassing. Je kent de levensloop en draagt bij aan het hoogste niveau van circulariteit: na 'refuse' komt 'reuse'."

Een ander innovatief project is Loopipak, dat creatief gebruik maakt van afvalstromen die anderen over het hoofd zien. "We gebruiken zeildoeken die op heras-hekken hangen bij werven," legt Bruno uit. "Na verloop van tijd worden die te vuil of is de werf klaar, en dan worden ze gewoon weggegooid." Samen met snijresten van zeildoekproducenten transformeert NEKTARI deze materialen tot robuuste, herbruikbare dozen. "Die kunnen tot honderd keer worden hergebruikt, in tegenstelling tot kartonnen dozen die vaak maar één keer gebruikt worden." De dozen zijn inklapbaar voor efficiënte opslag en transport, en krijgen hun stevigheid van geplastificeerd karton dat anders uit ziekenhuizen en farmabedrijven naar de verbranding zou gaan. "We hebben een mooi pilootproject met Luisterpunt, die audiomateriaal voor slechtzienden uitleent. Al hun materiaal wordt nu via deze Loopipak-dozen gedistribueerd en teruggestuurd naar de audiotheek."

In de medische sector loopt ondertussen een baanbrekend project rond diabetessensoren. "We hebben alle partners samengebracht onder de paraplu van ‘Vlaanderen Circulair,’" vertelt Bruno trots. "De Diabetesliga, die gebruikers informeert over glucosemetingsensoren, Abbott als marktleider in healthcare, de ziekenhuizen UZ Leuven en AZ Rivierland, Umicore als wereldspeler in materiaaltechnologie, en NEKTARI als partner in de sociale economie."

“Het project, dat recent van start ging, plaatst speciale inzameltonnen in ziekenhuizen waar patiënten hun gebruikte sensoren en applicatoren kunnen achterlaten wanneer ze nieuwe komen ophalen. We gaan aan de slag met die hoogwaardige kunststoffen in de applicatoren, maar ook met de printplaatjes en batterijtjes in de sensoren - vandaar de samenwerking met Umicore. Het resultaat is indrukwekkend: Waar vandaag meer dan drie miljoen van die sensoren en applicatoren in het restafval terechtkomen, kunnen we die nu circulair verwerken. NEKTARI bewijst hiermee dat zelfs complexe medische hulpmiddelen een tweede leven kunnen krijgen.”

De uitdagingen van de circulaire economie

De weg naar een circulaire economie is echter niet zonder hindernissen. Ironisch genoeg botsen duurzame initiatieven vaak op dezelfde regelgeving die oorspronkelijk bedoeld was om milieuproblemen te voorkomen.

"De afvalreglementering is in het verleden opgezet om malafide partijen te ontraden lucratieve dingen te doen met afval die maatschappelijk niet relevant zijn," vertelt Bruno. "Nu botsen organisaties die duurzaam of circulair aan de slag willen tegen diezelfde wetgeving, die ons niet altijd toelaat om flexibel of innovatief met afvalstromen om te gaan."

Hij geeft het voorbeeld van de diabetessensoren: "Het inschalen van een sensor die met lichaamsvocht in contact is gekomen - is dat gevaarlijk medisch afval? Is dat gewoon restafval? Of valt dat binnen de producentenverantwoordelijkheid? We hebben allerlei vergunningen nodig, zowel milieuvergunningen als erkenningen als erkend IHM'er, om innovatief ondernemerschap te tonen in het circulaire circuit. Gelukkig denkt Ovam constructief mee!"

Naast regelgeving speelt ook economische duurzaamheid een cruciale rol. "In het begin van de circulaire economie zag je veel bedrijven die bijvoorbeeld plastic verzamelden om er tuinstoelen, vuilbakjes of isolatiemateriaal van te maken. Maar als je dat op een niet-industriële manier verwerkt, laat de arbeidskost absoluut niet toe om daar een marge op te maken. In China of elders kost het product een fractie van wat we hier lokaal moeten vragen. Nog een reden om te focussen op closed loop initiatieven.”

De toekomst van sociale circulaire economie

Bruno droomt van om het fijnmazig netwerk van sociale economie over heel Vlaanderen in te zetten als distributiekanaal en reverse-logistics-kanaal. "In plaats van naar Gent te rijden om 250 kilogram afval op te halen, kan het lokale maatwerkbedrijf daar de relatie hebben met partijen, het afval verzamelen, misschien al een bepaalde verwerking of uitsortering uitvoeren.

Vervolgens kunnen er in Vlaanderen enkele hubs opgericht worden voorzien van shredders of sorteermachines, waar het materiaal efficiënt naartoe gebracht kan worden voor verdere verwerking. "Sociale economie fungeert dan als het mycelium, dat netwerk van schimmeldraden dat onder de grond bomen en planten met elkaar verbindt."

De ultieme doelstelling van Bruno's circulaire initiatieven reikt verder dan alleen afvalreductie. Het gaat om het creëren van een blauwdruk voor community building en lokale verankering.

"Als je die blauwdruk overal neerpoot in verschillende regio's, dan denk ik dat de sociale cohesie die we misschien wat verloren zijn de afgelopen decennia, kan terugkomen," filosofeert hij. "En als je al die netwerken aan elkaar kunt laten aansluiten, waar ook op economisch vlak efficiënties behaald kunnen worden, dan heb je een mooi verhaal."

Hij denkt bijvoorbeeld aan postbedeling of verloren voorwerpen van De Lijn, of het poetsen van treinen of bussen. "In plaats van die allemaal naar een stelplaats terug te laten komen, kunnen die misschien lokaal door een maatwerkbedrijf gepoetst worden tijdens de treinrit." Via zo'n netwerk zou de sociale economie een Vlaamse dekking kunnen aanbieden aan bedrijven en overheidsdiensten.

De mens centraal houden in een circulaire toekomst

Achter al deze initiatieven staat de overtuiging dat echte duurzaamheid alleen mogelijk is als de mens centraal blijft staan. Bij NEKTARI werkt men niet alleen aan een circulaire economie, maar ook aan een inclusieve samenleving waar iedereen waarde kan toevoegen.

"We zijn nog niet zo georganiseerd als maatschappij dat degenen die de grootste bijdrage leveren aan inclusiviteit, de erkenning of waardering krijgen die ze verdienen," besluit Bruno. "Degenen die het meeste geld bij elkaar krijgen, hebben vaak nog het meeste aanzien. Maar aan de andere kant zie je ook nieuwe krachten opstaan die andere waarden naar voor schuiven. In de huidige geo-politieke context zijn dat sprankeltjes hoop."

Met pioniers als Bruno en zijn team bij NEKTARI lijkt die kentering steeds dichterbij te komen. Ze bewijzen dagelijks dat afval niet bestaat - er zijn alleen maar grondstoffen op de verkeerde plaats. En met de juiste visie, partners en doorzettingsvermogen kunnen die grondstoffen niet alleen het milieu sparen, maar ook kansen creëren voor mensen die anders misschien aan de zijlijn zouden staan.

In een wereld die smacht naar duurzame oplossingen, is NEKTARI’s aanpak -en bij uitbreiding vele collega maatwerkbedrijven- een inspirerend voorbeeld van hoe sociale economie als katalysator kan dienen in de transitie naar een écht circulaire samenleving.

Kan de circulaire visie en missie van Nekari interessant zijn voor jouw bedrijf?
Op deze pagina vind je meer info omtrent hun circulaire aanpak of kan je contact opnemen.